PODGLĄD ATOMU
     
 

Konfederacja targowicka. Wojna w obronie Konstytucji 3 maja


Kalendarium

27 kwietnia 1792 – zawiązanie konfederacji w Petersburgu pod protektoratem carycy
                                  Katarzyny II
14 maja 1792 – ogłoszenie konfederacji w Targowicy na Podolu
18 maja 1792 – początek wojny w obronie Konstytucji 3 maja, przekroczenie granicy                                           Rzeczypospolitej przez wojska rosyjskie
18 czerwca 1792 – zwycięstwo wojsk polskich pod Zieleńcami
22 czerwca 1792 – ustanowienie Orderu Virtuti Militari przez króla Stanisława Augusta                                           Poniatowskiego
18 lipca 1792 – bitwa pod Dubienką
23 lipca 1792 – przystąpienie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Targowicy

Źródło 1. Akt konfederacji targowickiej z 14 maja 1792 r.

My senatorowie Rzeczpospolitej, urzędnicy kor[onni], […] dygnitarze i rycerstwo koronne […] protestujemy przeciwko sukcesji tronu, Konstytucją 3 mają ustanowionej […], przeciwko wszystkim prawom i ustawom [….], które by wolność Rzeczpospolitej obalały […], wiążemy się węzłem konfederacji przy wierze świętej katolickiej rzymskiej, przy równości […] dla wszystkich szlachty, a nie dla osiadłej tylko, przy całości granic Rzeczpospolitej […], przeciwko Konstytucji 3 maja […] przeciwko wszystkim tym, którzy by Konstytucję 3 maja utrzymywali i mocą popierać chcieli – i w tym celu obraliśmy sobie za marszałka Szczęsnego Potockiego […], a za wodzów wojsk konfederacji […] Ksawerego Branickiego […] i Seweryna Rzewuskiego […].
A że Rzeczpospolita […] własnymi z niewoli dźwignąć się nie może siłami, nic jej innego nie zostaje, tylko uciec się z ufnością do Wielkiej Katarzyny […].


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 438–439.

Źródło 2. Raport Girolamo Lucchesiniego o postawie Polaków wobec interwencji wojsk rosyjskich, 26 maja 1792 r.

Na przedwczorajszym posiedzeniu [tj. 24 maja] Sejm przyjął jednomyślnie uchwałę, która […] jeszcze bardziej oburzy imperatorową Rosji na obecny Sejm. Pewność, że konfederacja, o której mowa w deklaracji rosyjskiej, została zawiązana, i że wojska rosyjskie wejdą w teren Rzeczypospolitej, spowodowały, że skonfederowanym Polakom [tj. targowiczanom] zarzucono zbrodnię przeciw narodowi. Wezwano ich, by powrócili do swej powinności w ciągu 4 lub 6 tygodni zależnie od tego, czy byli twórcami czy zwolennikami nowej konfederacji. Po upływie tego czasu zostaną skazani jako zdrajcy Ojczyzny. Dobra ich będą skonfiskowane […] a na głowy zdrajców zostanie wyznaczona cena […].
Od strony Litwy wojska rosyjskie nie napotykały żadnego oporu […] książę Wirtemberski […] zwrócił się z prośbą do Komisji Wojskowej o mianowanie dowódcą innego oficera, gdyż jest zmuszony zająć się kuracją w związku z dość poważną raną nogi. Na skutek bezpośrednich poleceń WKM [Waszej Królewskiej Mości – Fryderyka Wilhelma II, króla Prus] miałby się on zdecydować na przygotowanie w ten sposób umysłów do swej ostatecznej rezygnacji. Jeżeli takie są zamiary WKM, to teraz trzeba użyć całej siły prestiżu WKM, by w konsekwencji uchronić księcia od niechęci narodu […].


Girolamo Lucchesini był dyplomatą, posłem pruskim w Polsce, w latach 1788-1792; jego stosunek do Polski był niechętny

[w:] Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska, Historia. Dzieje nowożytne, WSiP, Warszawa 1991, s. 388.

Źródło 3. Antoni Trębicki, Pamiętniki [fragment]

Dowodził wtedy naczelnie armią ukraińską książę Józef Poniatowski, a pod nim brygadą komenderował Kościuszko. Poniatowski, nawykły do regularnej i karnej służby w austriackiej armii, nie mógł patrzeć na nieład, niekarność, samowolność i bezprawia, jakie towarzyszyły kawalerii narodowej, którą poczytywano za źrenicę wolności i za najdzielniejszą podporę i obronę królestwa. Poddał więc ją pod najsurowszą [dyscyplinę] […]. Musiało to nie podobać się całej kawalerii narodowej […], wyrzekali na Poniatowskiego i szkalowali go, że Polaków w Austriaków, przemienić pragnie […]. Przeciwnie Kościuszko, z natury łagodny i powolny, nawykły w Ameryce do nieregularnej służby powstańców, którzy w męstwie, a nie w ubiorze i subordynacji, całą swą zaletę pokładali […]. Kościuszko w swej brygadzie pobłażając towarzystwu […] niebawem stał się bożyszczem całej kawalerii narodowej […].


Antoni Trębicki (1764-1834), poseł na Sejm Wielki, członek Kuźnicy Kołłątajowskiej, autor pamiętników
[w:] Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska, Historia. Dzieje nowożytne, WSiP, Warszawa 1991, s. 389.


















Źródło 4. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Rozbiory, CARTE

Źródło 5. Awers i rewers orderu Virtuti Militari
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Virtuti_Militari_1792_1.JPG]


Źródło 6. Girolamo Lucchesini o przystąpieniu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej, 25 lipca 1792 r.

23 lipca […] na posiedzeniu [rady królewskiej] król Polski […] przedstawił dwie możliwości: albo przystąpić wraz z całą armią do nowej konfederacji, albo stanąć na czele armii i zginąć za Konstytucję, której już nie da się obronić. Pierwsze stanowisko przeważyło większością sześciu głosów przeciwko czterem […]. Król po przystąpieniu z armią do konfederacji targowickiej powiadomił o swej decyzji posła Rosji. Ten natychmiast zgodził się, że jeśli wojsko polskie wróci do garnizonów, armia rosyjska nie będzie go niepokoić.
24 lipca z rana hrabia [Ignacy] Potocki zrezygnował z urzędu wielkiego marszałka, składając dymisję na ręce króla. Hrabia Stanisław, jego brat, również zrezygnował ze stanowiska generała artylerii. Dziś rano wyjechali do Lipska […]. Hrabia Małachowski, były marszałek Sejmu, zrezygnował również z urzędu […] i miał się udać do Galicji […]. Kołłątaj wyjechał do Krakowa. Pan Zakrzewski, prezydent Warszawy, opuścił rezydencję, rezygnując z urzędu. […] Jakkolwiek ten krok królewski był nieunikniony, niemniej jest hańbiący dla króla, który od sześciu miesięcy nieustannie składał przysięgi i przyrzeczenia wobec narodu, tak sprzeczne z tym, co ostatnio uczynił.


[w:] Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska, Historia. Dzieje nowożytne, WSiP, Warszawa 1991, s. 389–390.

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.


1. Odpowiedz, w jaki sposób została w dokumencie wyjaśniona przyczyna zawiązania konfederacji?
2. Jakie cele stawiali sobie konfederaci?
3. Dlaczego konfederacja została zawiązana w Petersburgu, a ogłoszona w Targowicy na Podolu?
4. Wymień przywódców konfederacji targowickiej.
5. Jak wyjaśniano prośbę o pomoc skierowaną przez targowiczan do Rosji?


Na podstawie źródła 2.

1. Jak Sejm zareagował na wieść o zawiązaniu konfederacji targowickiej?
2. Jakie warunki postawiono targowiczanom i czym grożono, gdyby ich nie spełnili?
3. Jaką postawę przyjął książę Wirtemberski?
4. Pod czyim wpływem opóźniał on działania wojsk polskich?
5. Oceń postawę księcia Wirtemberskiego.


Na podstawie źródła 3.

1. Porównaj styl pełnienia dowództwa przez księcia Józefa Poniatowskiego i przez Tadeusza Kościuszkę.
2. Odpowiedz, gdzie obaj dowódcy zdobywali doświadczenie wojskowe i jak wpłynęło ono na ich postawę wobec żołnierzy?
3. Jakie pokrewieństwo łączyło króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i księcia Józefa Poniatowskiego? (skorzystaj z tablicy genealogicznej zamieszczonej w jednej z poprzednich lekcji)


Na podstawie źródła 4.

1. Prześledź na mapie przebieg wojny w obronie Konstytucji 3 maja.
2. Wskaż Targowicę, Zieleńce, Dubienkę.


Na podstawie źródła 5.

1. Dla upamiętnienia jakiego wydarzenia, król Stanisław August Poniatowski ustanowił order Virtuti Militari?
2. Co oznaczają słowa virtuti militari?
3. Wymień pierwszych kawalerów tego orderu.
4. Wyjaśnij symbolikę awersu tego orderu.


Na podstawie źródła 6.
1. Odpowiedz, czy król Stanisław August Poniatowski wierzył w możliwość pokonania armii rosyjskiej?
2. Jak polscy patrioci zareagowali na wieść o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej?
3. Gdzie udawali się polscy patrioci?

Praca domowa

1. Ustal, jakie najwyższe odznaczenie bojowe przyznawane jest w państwie Twojego pobytu.
2. Sprawdź, jakie ordery przyznawano w Rzeczypospolitej przed ustanowieniem orderu Virtuti Militari. Kto je ustanowił? Czy są przyznawane obecnie?
















Tytuł: Konfederacja targowicka. Wojna w obronie Konstytucji 3 maja
Opis skrócony: Poznamy okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej. Ocenimy postawę targowiczan. Prześledzimy przebieg wojny w obronie Konstytucji 3 maja. Poznamy pierwszych kawalerów Orderu Virtuti Militari.
Autor(rzy): Wanda Królikowska
Hasła treści Stanisław August Poniatowski, Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Order Virtuti Militari
Uwagi metodyczne Proponuję, by nauczyciel zachęcił uczniów do dyskusji o postawach polskiego społeczeństwa wobec wydarzeń z 1792 r. Warto zastanowić się, dlaczego nazwa „Targowica” stała się z języku polskim synonimem zdrady.Proponuję, by nauczyciel zachęcił uczniów do dyskusji o postawach polskiego społeczeństwa wobec wydarzeń z 1792 r. Warto zastanowić się, dlaczego nazwa „Targowica” stała się z języku polskim synonimem zdrady.
W czasie lekcji, proponuję skorzystanie z map zamieszczonych w powszechnie dostępnych atlasach, np. z mapa Rzeczpospolita w dobie rozbiorów 1772–1795 r. w Ilustrowanym atlasie historii Polski (Demart, Warszawa 2006, s. 154–155) lub z mapy Polska w okresie rozbiorów w Atlasie historycznym Polski (PPWK, Warszawa-Wrocław 1987, s. 28–29).
Szacowany MINIMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 60
Szacowany MAKSYMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach)

 
Materiały udostępniane za pomocą Serwisu można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska,
z wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Strona współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z projektu: „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”.
Deklaracja dostępnosci